۰۶ آبان ۹۴ ، ۱۳:۳۳
استارت جنگ نفتی عربستان و روسیه
این در حالی است که این اتحاد در دهه گذشته به روابط مستحکم تجاری و سیاسی منجر شده بود و این تحولات کشورهای مذکور را اگر نگوییم در مسیر جنگ قرار داده باید گفت به اختلافات اساسی آنها منتهی شده و ارتباط تازه ای را شکل داده است. اتحاد قوی بین ایران و روسیه و حل بحران هسته ای از یک سو و تغییر نگرش کشورهای اروپایی و آمریکا و نه گفتن این کشورها به تلاش عربستان برای انزوای ایران همگی به قدرت گیری دوباره ایران در منطقه منتهی شده و در این بین ابعاد اقتصادی و سیاسی بازگشت به ایران به یک نقطه قابل اتکا تبدیل شده است. بر این اساس حمایت ایران از کشورهای منطقه و مبارزه بی امان با گروه های تروریستی باعث افزایش محبوبیت سیاسی ایران شده و چشم انداز مهمی را برای بازیگری ایران در منطقه و جهان ایجاد کرده است. در چنین شرایطی یکی از مهم ترین اتفاقاتی که رخ داده کاهش شدید قیمت نفت به دلیل تولید زیاد عربستان و متحدان این کشور در اوپک است که باعث افت 60 درصدی قیمت نفت شد. کارشناسان معتقدند تصمیم عربستان یک ظاهر اقتصادی دارد که در بطن خود اهدافی فراتر از آن نهفته است.
ظاهر امر آن است که عربستان نگران از دست رفتن بازارهای خود به واسطه قدرت گرفتن شیل اویل ها و کشورهای غیرعضو اوپک است. این موضوع درستی است؛ بررسی های بیش از یک سال گذشته نیز نشان می دهد کاهش قیمت اگرچه به تضعیف شرکت های تولید کننده نفت شیل و کاهش تعداد دکل های نفتی از یک سو و کاهش نسبی در تولید کشورهای غیرعضو اوپک منجر شده اما در نهایت نتوانسته به تغییری مهم در بازار کشورهای عضو اوپک منتهی شود؛ هرچند به گفته عربستان این سیاست در بلندمدت موثر است. در این میان مصرف حدود 100 میلیارد دلار از ذخایر ارزی عربستان در یک سال موضوع دیگری است که نشان می دهد هزینه های ناشی از این سیاست در کنار عدم بازگشت این هزینه ها در یک سال گذشته نشان می دهد از بعد تحلیل هزینه-فایده این سیاست ناکارآ است. از طرف دیگر رویکرد روسیه با ایستادگی این کشور در بحران سوریه و حمایت از بشار اسد از یک سو و مقابله با آمریکا در بحران اوکراین از سوی دیگر در کنار همکاری اقتصادی با ایران در موضوع هسته ای و قراردادهای جدید اقتصادی و نفتی بین دو کشور همگی موضوعاتی است که نشان می دهد روسیه به دنبال ایران و ایجاد اتحادهای جدید سیاسی- اقتصادی است.
در این بین نگرانی ریاض مشهودتر است. عربستان بعد از روی کار آمدن شاه سلمان، پادشاه جدید این کشور که با قدرت گرفتن ایران در موضوع هسته ای و تقویت روابط ایران-اروپا و آمریکا همراه شده، از ایالات متحده دور شده و این موضوع باعث نگرانی سعودی ها شده و ائتلاف های گذشته این دو کشور نیز به فراموشی سپرده و باعث سوء ظن های شدید بین دو کشور شده است. کارشناسان می گویند عربستان به زودی در منطقه باید به دنبال اتحاد با کشورهای عربی باشد و البته در این بین انتخابات آتی آمریکا از اهمیت بسزایی برخوردار است.
با تشریح موقعیت قدرت های بازیگر در منطقه، حال باید به یک ارتباط نفتی بین قدرت های مذکور در منطقه اشاره کرد. قیمت نفت در یک سال گذشته 60 درصد افت کرده و این سیاست به عقیده کارشناسان سیاسی در بعد دوم خود یعنی سیاست انزوای قدرت های منطقه ای به دنبال حذف توان اقتصادی ایران و روسیه است که به شدت به منابع ارزی ناشی از فروش نفت خود متکی هستند. اما جدال نفتی بین کشورهای عربستان و روسیه دور جدیدی از منازعات را در منطقه ایجاد می کند. این جدال که از طرف عربستان علیه ایران و روسیه آغاز شده نوعی جنگ اقتصادی است اما کارشناسان معتقدند این جدال ممکن است جواب ندهد. در این بین همان طور که در نمودار همراه نشان داده شده است، روس ها تامین کننده بیش از 60 درصد از نفت اروپا، حدود 20 درصد از نفت 3 کشور چین، ژاپن و کره جنوبی و 20 درصد مابقی کشورها هستند.
در مقابل عربستان بیشتر تمرکز خود را بر بازارهای آسیایی داشته به طوری که بیش از نیمی از نفت خود را به این بازارها صادر می کند. با این حال تحرکاتی که عربستان برای به دست آوردن بازارهای اروپایی در یک سال اخیر شروع کرده، باعث بروز نگرانی هایی برای روسیه شده است. در این بین این ذهنیت که سابقه تخفیف های قیمتی عربستان در بیش از یک سال گذشته در بازار نفت ممکن است در مورد مشتری های روسیه هم اعمال شود زنگ خطر جدی برای روس ها به شمار می رود، این در حالی است که کشور های اروپایی به خاطر سابقه منفی روسیه در تامین انرژی مورد نیاز خود در سال های اخیر و بدعهدی های روس ها به خصوص در حوزه گاز نسبت به تغییر منبع انرژی بی علاقه نیستند و این موضوع زنگ خطر دوم برای روسیه محسوب می شود. تجمیع این دو موضوع باعث تقویت شرایط رقابت قیمتی خواهد شد که برای کل بازارهای جهانی هم مساله ای مضر تلقی می شود.
عربستان سعودی در تلاش است تا با ارائه قیمت پایین تر، شرکت های نفتی اروپایی را به جایگزین کردن نفت روسیه با نفت خود تشویق کند و تا حدی این اقدام عربستان توانسته یک جدال برای تصاحب مشتریان روسیه باشد به طوری که تا کنون پالایشگاه های نفت شرق اروپا خرید خود را از عربستان افزایش داده اند. این فشار از طرف سعودی ها، اگرچه روس ها را مجبور کرد تا با تولیدکنندگان اوپک سر یک میز نشسته و بر سر موضوع کاهش تولید نفت گفت وگو کنند اما به نظر می رسد هنوز انگیزه نهایی برای کاهش تولید از سمت این کشورها محسوب نمی شود. ایگور سچین، مدیرعامل روسنفت و یکی از قوی ترین مقامات نفتی روسیه، اخیرا اعلام کرده عربستان فروش نفت را به لهستان با ارائه تخفیفات تصاعدی آغاز کرده است. این در شرایطی است که یکی از نگرانی های روسیه در این موارد، تصمیم عربستان برای ذخیره کردن نفت در لهستان و احتمالا دیگر کشورهای شریک نفتی روسیه برای تامین سریع تر نفت مورد نیاز اروپا است به گونه ای که انتظار می رود نفت کشورهای آلمان و لیتوانی نیز از همین طریق تامین شود.
بر اساس گزارش رویترز، عربستان با تخفیفاتی که برای محموله های خود قائل شده توانسته نفت خود را برای اولین بار از طریق گداسنک (بندری در دریای بالتیک) به بازار لهستان برساند. این در حالی است که لهستان مانند بسیاری از کشورهای مرکزی و شرق اروپا یکی از مشتری های بلند مدت شرکت های نفتی روسیه بوده و هست. در سال گذشته حدود سه چهارم از واردات سوخت این کشور از روسیه و بقیه از کشورهای قزاقستان و کشورهای اروپایی تامین شده است.
در طرف دیگر روس ها در حال ساخت خط لوله ای برای تامین انرژی مورد نیاز چین – مهم ترین مشتری نفتی عربستان - هستند. از دیگر اقدامات بزرگ ترین صادر کننده نفت غیر عضو اوپک نفوذ در بازارهای خلیج فارس است؛ البته نه از طریق صادرات نفت بلکه از طریق عرضه نفت کوره و فر آورده های نفتی. گزارش ها نشان می دهند میزان عرضه این فرآورده ها توسط روسیه در خلیج فارس به حدی بوده که قیمت این محصولات افتی بی سابقه را تجربه کرده است. همچنین در ماه مه عرضه نفت خام روسیه به چین به طور موقت از عربستان سعودی پیشی گرفته است که هشداری مهم برای روسیه محسوب می شود.
این جدال بر اقتصاد کشور ما هم تاثیر بسزایی دارد. اقتصاد ایران همانند اقتصاد روسیه وابستگی شدیدی به قیمت نفت دارد و به گفته کارشناسان اقتصادی، برآوردهای اقتصادی روسیه از نفت مورد نیاز خود در قیمت بشکه ای 100 دلار است. کارشناسان معتقدند بازی خطرناکی که عربستان با تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه برای نفود در بازارهای منطقه و به دست گرفتن کل بازارها شروع کرده ممکن است نتیجه ای معکوس داشته باشد و وزنه قدرت به سمت روسیه و ایران پیش برود. جنگی که عربستان برای مقابله با ایران و روس ها در پیش گرفته، ممکن است در کوتاه مدت به نفع آل سعود تمام شود، اما در بلندمدت اتحاد دو قدرت نفتی ایران-روسیه و ورود نفت ایران به بازار در کنار موقعیت های سنتی که روسیه از آنها بهره مند است می تواند نتایج را صد درصد تغییر دهد.
به گزارش صندوق بین المللی پول (IMF) بزرگ ترین صادر کننده نفت اوپک می تواند در مدت 5 سال آینده به مرز ورشکستگی برسد. این موسسه بین المللی تاکید دارد که با تحت فشار قرار گرفتن سعودی ها با توجه به قیمت های پایین نفت به سرعت برنامه های عربستان برای مقابله با کسری بودجه که اخیرا منجر به استفاده از ذخایر ارز خارجی آنها شده است تغییر خواهد کرد. کسری بودجه این کشور در سال جاری 20 درصد از تولید ناخالص داخلی آن برآورد شده است. به گزارش بلومبرگ سعودی ها پرداخت به پیمانکاران پروژه های زیربنایی این کشور را 6 ماه به تعویق انداخته اند.
به گزارش صندوق بین المللی پول، اگر شرایط فعلی همین گونه ادامه یابد ریاض تا سال 2020 تمامی ذخایر ارزی خود را از دست خواهد داد. این کشور سال گذشته دارای 700 میلیارد دلار ذخایر ارزی بود که این رقم به حدود 550 میلیارد دلار رسیده است. صندوق بین المللی پول با این شرایط محاسبه کرده که کشورهایی مانند کویت، قطر و امارات که دارای پایه های مالیاتی قوی و مناسبی هستند می توانند در مقابل افت قیمت نفت و از دست دادن ذخایر ارزی خود تا 20 سال آینده مقاومت کرده و مالیات را به تدریج جایگزین نفت کنند، این در حالی است که نظام مالیاتی عربستان سعودی در حال حاضر ضعیف و نیازمند بازبینی است که ممکن است سال ها به شرایط مناسب نرسد.
این در حالی است که دلیل اصلی گرفتاری عربستان سعودی تصمیم خود این کشور و برخی هم پیمانانش در اوپک برای حفظ سطح تولید نفت با وجود کاهش قیمت آن است. اوپک حدود 40 درصد از تولید جهانی نفت را به رهبری عربستان به صورت سنتی بر عهده داشته اما در دسامبر 2014 تصمیم گرفت تولید نفت را به رغم افت بهای آن ثابت نگه دارد. در این میان اگرچه افت قیمت ها باعث عقبگرد اساسی در سیاست های کشورهای رقیب از جمله تولیدکنندگان نفت شیل شده اما عواقب آن دامنگیر عربستان نیز شده است. هزینه های مربوط به مشارکت عربستان در جنگ های منطقه ای و هزینه های عمومی بزرگ تر در کنار قیمت پایین نفت و استفاده بیش از اندازه از ذخایر نفتی برای سعودی ها قابل توجیه نیست و همزمانی این مسائل می تواند نقش مهمتری را در تضعیف اقتصادی عربستان ایفا کند.
در مقابل رئیس جمهوری روسیه نیز در تلاش است که این کشور را به عنوان یک بازیکن بزرگ در شرق میانه به بازی برگرداند و این بازی را با تامین نفت خام مورد نیاز اروپا و حتی آسیا به رغم تقابل با عربستان آغاز کرده است. با این حال نباید فراموش کرد که سیاست های قیمتی نیز غیرکارآ نیستند. معامله گران اروپایی و پالایشگاه های این منطقه نفت خام عربستان را با این تخفیفات قابل توجه جذاب تر از نفت خام روسیه می دانند و این در حالی است که بسیاری از پالایشگاه های شرق آسیا در حال حاضر وابسته به نفت خام روسیه هستند و تغییر تکنولوژی تولید زمان بر است. به عبارتی روسیه باید به سرعت تصمیم بگیرد و پیش از تغییر ساختاری در نحوه فعالیت پالایشگاه های اروپایی برای استفاده از نفت عربستان، باید به بازپس گیری بازارهای خود اقدام کند؛ موضوعی که جنگ نفتی بین عربستان و روسیه را تقویت می کند. در سال 1970 عربستان سعودی نیمی از نفت تولیدی خود را به اروپا می فرستاد اما پس از آن اتحاد جماهیر شوروی خط لوله صادرات نفت را از غرب سیبری تا بازار های آسیایی کشاند؛ بازارهایی که هم دارای تقاضای روبه رشد و هم دارای قیمت های مناسب تر بودند. سهم عربستان از بازار نفت خام اروپا در سال 2009 به مرز 9/ 5 درصدی رسیده بود. در سال 2011 سهم روسیه به اوج خود و نزدیک به 8/ 34 درصد رسید.
با این حال سهم این کشور از بازار اروپا به سرعت کاهش یافت به طوری که در سال های اخیر سهم عربستان سعودی از تامین نفت کشورهای اروپایی به 6/ 8 درصد در سال 2013 رسیده است.در شرایط فعلی عربستان سعودی در یک جنگ قیمت بی رحمانه نه تنها با تولید کنندگان نفتی ایالات متحده آمریکا (مثل تولیدکنندگان نفت شیل) بلکه با تمام تامین کننده های کشورهای صادرکننده نفت برای گرفتن بازار است و در شرایط فعلی به سمت پیشروی به بازارهای روسیه نیز هست و این جنگ می تواند به یک جنگ فعالانه بین دو گروه از بزرگ ترین صادر کنند گان نفت جهان تبدیل شود.
