فرجام اردوغانیسم در ترکیه

رجب طیب اردوعان ؛ رئیس جمهور ترکیه در خصوص لزوم تغییر قانون اساسی و سیستم حکومتی ؛ گفت : ” با لحاظ گزینش مردم در انتخابات ریاست جمهوری( اوت ۲۰۱۴ .م) ؛ باید همه چیز در راستای دمکراسی باشد. در ترکیه واژه هایی نظیر جمهوریت، دموکراسی ؛ مسلمانی ؛ نظام لائیک ؛ همواره از سوی گروه های خاصی برای حفاظت از قدرت سیاسی و اقتصادی مورد سوء استفاده قرار گرفته است. لذا این سیستم باید تغییر کند.”

در قبال چنین الزامات و باید ها ؛ سران احزاب مخالف در ترکیه اعلام می دارند : ” دوران زمامداری مطلقه حزب عدالت و توسعه و اردوعان به پایان خواهد رسید . زیرا به دلیل فساد مالی ؛ درگیری های داخلی ؛ گرایش های بیش از حد استبدادی ؛ مداخلات سیاسی و نظامی نا مناسب در خارج از مرزها ؛ اقتدار آنان به شدت تضعیف شده و در آستانه افول است . “

البته اردوعان ؛ حمله را بهترین دفاع تلقی کرده و همواره اتهامات سنگین و توهین آمیزی را متوجه مخالفان خود می نماید . وی اقدامات افشانه گرایانه رسوایی های مالی حکومت اش را یک «عملیات کثیف» می نامد که هدف اش لکه دار کردن حزب و دولت وی و نیز تضعیف پیشرفتی است که جمهوری ترکیه تحت رهبری اش کسب کرده است. در این منازعه ؛ در یک طرف: اردوعان و حزب اش قرار دارند که ریشه سیاسی شان به جنبش فراملی« اخوان المسلمین » و « دیدگاه ملی» ( مرحوم اربکان ) بازمی گردد. در طرف دیگر: گروه فتح الله چی ها  قرار گرفته اند .

به راستی آیا جنگ قدرت بر سر «دولت پنهان = موازی » در ترکیه خواهد توانست حکومت سیزده ساله حزب عدالت و توسعه را سرنگون سازد ؟

البته فتح الله چی ها (گولن ایستها ) و اردوعان ؛ طی دهه اخیر ؛ همکاری و تلاش نظام مندی بعمل آوردند تا بنیان های کمالیزم و لائیزم و سلطه ارتش و سازمان امنیت ملی را در جمهوری ترکیه تضعیف کنند . در واقع آنان نوک پیکان پیکار چند ساله حزب عدالت و توسعه برای به حاشیه راندن ارتش ترکیه و دیگر ارکان سابق نظام کمالیست بوده اند. اما گویا اردوعان با محاسبه به این نتیجه رسیده است که این وظیفه نهایی شده است و مشکلات مذکور خاتمه یافته است و زمان پایان یافتن حضورآنان در صحنه اجتماعی ترکیه فرارسیده است.

از منظر مخالفین و رقباء ؛ موضوع حائز اهمیت این است که در این رهگذر ؛ ا قبال سیاسی اردوعان به طور جد کاهش یافته است. رفتار قلدر مابانه ؛ لحن آمرانه ؛ واکنش تهدیدگرانه به اعتراضات پارک گزی استانبول و دیگر مطالبات اجتماعی مردم ؛ باعث شد وی ارتباط طلایی خود با مردم را از دست بدهد و هاله شکست ناپذیری وی ترک بردارد . اینک اردوعان و حزب اش ؛ تصفیه، تضیعف و مقید شده اند . در انتخابات پارلمانی 7 ژوئن 2015 .م حزب عدالت و توسعه ؛ اگر اکثریت خود در پارلمان ترکیه از دست بدهد ؛ به ائتلاف با احزاب مخالف مجبور خواهد گردید و آماج اردوعان مبنی بر تغییر قانون اساسی و تبدیل سیستم پارلمانی به ریاستی ( نظیر آمریکا) بر باد رفته تلقی خواهد شد .

نتایج همه پرسی های مراکز متعدد و مختلف ؛ بشرح ذیل ؛ ^[2] می تواند تا حدی واقعیت های جامعه ترکیه را بروز دهد.

الف – مرکز آمار و تحقیقات متروپول( فروردین و اردیبهشت 1394 )

       54%   وضعیت اقتصادی و اجتماعی در آینده بدتر خواهد شد.

     33%   وضعیت رو به بهبود خواهد بود .

       53 %   از شیوه مدیریت و اجرای وظایف رئیس جمهور و نخست وزیر راضی نیستند.

     62 الی 65 %   رای دهندگان به هر حزب ؛ از شیوه مدیریتی رهبر حزب رضایت دارند.

       65%   شرکت کنندگان از سیستم پارلمانی فعلی حمایت می کنند

     32 % خواهان گذار به سیستم ریاست جمهوری هستند .

درصد جذب آراء احزاب

   حزب عدالت و توسعه ( 05/40% ) حزب جمهوریخواه خلق ( 07/28% ) حزب حرکت ملی گرا

       (04/14% ) حزب دموکراتیک خلق ها ( 05/11% )

در مقایسه با انتخابات قبلی مجلس ؛ حدود 10 درصد از آرا ء حزب عدالت کاسته شده، اینها آرایی هستند که وابستگی ایدئولوژیک به حزب نداشته اند و به خاطر مسایل اقتصادی ؛ ملی به حزب عدالت و توسعه رای داده بودند .

ب-مرکز آمار و تحقیقات آ وراسیا ( اردیبهشت ماه 94)

به کدام حزب رای خواهید داد . ؟

حزب عدالت و توسعه ( 94/38 % ) حزب جمهوریخواه خلق( 09/28% ) حزب حرکت ملی گرا

( 61/17% ) حزب دموکراتیک خلق ها ( 78/11% )

مخرج مشترک برنامه ها ؛ وعده های انتخاباتی احزاب

               ( میزان تمایل شرکت کنندگان به وعده ها به درصد )

     رایگان بودن بخشی از هزینه های آب و برق-           91.1%

     افزایش پایه حقوقی کارگران و بازنشستگان –               74.5%

       وام بدون بهره به کسبه و کار آفرینان-                   63.3%

         معافیت بدهی های  معوقه بانکی –                       62.1%

         قانون اساسی جدید ( 32.2% ) سیستم ریاست جمهوری ( 20.1% ) تاسیس نیروگاه های اتمی

         (   15.9%   ) هم چنین ؛   65 الی 70 درصد شرکت کنندگان  بر این نظر هستند که احزاب و دولتی که حاکمیت را در اختیار خواهد داشت، می تواند منابع تحقق وعده های انتخاباتی را تامین کند

ج– معدل آخرین نظر سنجی 8 مرکز تحقیقاتی ترکیه –( اردیبهشت ماه 1394 )

   حزب عدالت و توسعه ( 25/43 % ) حزب جمهوریخواه خلق( 27/26% ) حزب حرکت ملی گرا

( 36 /16% ) حزب دموکراتیک خلق ها ( 43/9 % ) اتفاق ملی ( احزاب سعادت و اتحاد بزرگ -03/1%)

تحلیل :

الف – نتایج و پیامد های انتخابات پارلمانی مذکور ؛ در تداوم و یا توقف طرح های اقتصادی ؛ سیاسی ؛ آتی

جمهوری ترکیه و موضع منطقه ای و بین المللی اش ؛ نقش بسزایی خواهد داشت .

ب– جمهوری ترکیه ؛ به دلایل موضع گیریهای خیال پردازنه در سیاست داخلی و خارجی ؛ اینک در آستانه رکود ی 2- 3 ساله در حوزه اقتصادی قرار گرفته است . بی کاری در سطح بیش از 6 میلیون تن است و 17 میلیون تن از مردم ترکیه در زیر خط فقر قرار گرفته اند و 8 میلیون تن از شاغلین ترکیه در آمد ی کمتر از 1000 لیر ترک دارند . شاید کاهش چند درصدی آراء ؛ حزب عدالت وتوسعه، را خیلی نا امید نکرده باشد و آنان کسب عنوان نخست درانتخابات مذکور را قطعی بدانند ؛ اما مسلما این کاهش آراء برای تحقق رویاهای اردوعان حیاتی است . پیروزی قاطع و مدنظر حزب عدالت و توسعه ؛ به مسائل مختلف ؛ از جمله عدم گذر حزب دموکراتیک خلق ها از حد نصاب 10% ؛ مرتبط است که مسلما با دشواری هایی مواجه خواهد گردید . نتایج نظرسنجی ها ی مختلف در خصوص حضور حزب عدالت و توسعه و اردوعان در اریکه قدرت ؛ تغییر قانون اساسی ؛ عبور به سیستم ریاست جمهوری ؛ ونیز پیامد های انتخابات مذکور( احتمال حذف و عدم حضور نمایندگان کرد گرای حزب دموکراتیک خلق ها در پارلمان ترکیه و یا ؛ تحقق شایعه ائتلاف آنان با حزب عدالت و توسعه ) ؛ ممکن است :

• جامعه کرد و علوی ترکیه را ملتهب ؛ جو اجتماعی ترکیه را در معرض تنش و قطبی شدن قرار دهد .
• جناح حاکم ؛ گزینه های :ادامه درگیری مسلحانه با پ.ک.ک ؛ ماجراجویی در منطقه ؛ صدور بحران به خارج از مرزها ؛ را مد نظر قرار دهد.

ج – ایجاد مشکلات و ممانعت هایی نظیر : برقراری محدودیت ها یی برای تبلیغات احزاب مخالف ؛ بهره برداری از احساسات عقیدتی مردم ؛ راه اندازی شبکه گسترده و توانمند رسانه ای ویژه ای که از محل بودجه دولت در مرکز حزب عدالت و توسعه مستقر شده است ؛ مناقصه پخش نتایج مستقیم انتخابات و شرکت هایی که در این قرارداد قرار گرفته اند. بی طرفی رئیس جمهور در کارزار های تبلیغاتی انتخابات مذکور ؛از جمله مواردی که مورد انتقاد جدی احزاب مخالف قرار گرفته است.

د– برگزاری مراسم سالگرد فتح استانبول ؛ نمادی از پروژه عثمانی گرایی و نیز موضع گیری در خصوص سالگرد اعدام « عدنان مندرس » رئیس جمهور محبوب دهه پنجاه مردم ترکیه ؛از جمله شیوه هایی بودکه   توانست تا حدی پایگاه تاریخی عثمانی گرایی حزب عدالت و توسعه و اردوعان را مشروعیتی دوباره بخشد.

س- انتشار تصاویر ارسال اسلحه از سوی ترکیه ؛ توسط کامیون های میت ( سازمان امنیت ترکیه ) از شبکه های تلویزیونی ترکیه و ادعای اردوعان و داود اوعلو ؛ مبنی بر آن که اسلحه های مذکور برای دفاع از ترکمن ها ؛ ارسال شده است ؛ ادعاهای صلح و بشر دوستانه حکومت را نزد محافل داخلی و خارجی زیر سئوال برد سران احزاب مخالف نیز در راستای به چالش کشاندن اقدامات حکومت نزد افکار عمومی ؛ عملکرد مذکور را محکوم و نهایت بهره برداری سیاسی را بعمل آوردند.

ع – با لحاظ حاکمیت و توانمندی های دولت حزب عدالت و توسعه ؛ مداخلات غیر قانونی رئیس جمهور ؛ اردوعان و حضور بی طرفانه اش در کارزار تبلیغاتی انتخابات مذکور ؛ برخی منابع ؛ احتمال تقلب در حین شمارش و اعلام آرا ء ؛ را نیز مطرح می سازند .

احمد مرجانی نژاد

پژوهشگر مسائل ترکیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح