تأثیر «ایران پسا تحریم» بر معماری انرژی و ژئوپلیتیک اوراسیا + دانلود
اشراف: بر اساس گزارش راهبردی یک اندیشکده آمریکایی برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پتانسیل بازسازی بنیادین معماری انرژی اوراسیا را در پی دارد،و در نتیجه احتمال شکل‌گیری ژئوپلیتیک جدیدی در اوراسیا وجود خواهد داشت.
به گزارش اشراف، اندیشکده شورای آتلانتیک در گزارشی ۳۲ صفحه‌ای با عنوان ایرانِ پسا تحریم و معماری انرژی اوراسیا به قلم میخائیل تانخوم عضو ارشد مستقل در مرکز انرژی جهانی این اندیشکده به بیان این موضوع می‌پردازد که برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پتانسیل بازسازی بنیادین وضعیت انرژی اوراسیا را در پی دارد، و در نتیجه احتمال شکل‌گیری ژئوپلیتیک جدیدی در اوراسیا وجود خواهد داشت. با برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی از روی ایران، بازارهای گوناگون تمایل فراوانی برای واردکردن گاز ایران خواهند داشت. اما کدام بازار بیشترین نفع را خواهد برد؟ خلاصه این گزارش راهبردی در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.
• ایران گاز خود را به کدام بازار خواهد فروخت؟ •
ایران پس از اینکه گاز مورد نیاز داخلی کشور را تأمین کند، این گزینه را خواهد داشت که گاز خود را فقط به دو تا از سه بازار روبرو صادر کند: اتحادیه‌ی اروپا/ترکیه، هند، یا چین. ایران از گاز کافی برای تأمین کردن نیاز هر سه این بازارهای عمده برخوردار نیست. و این الگوی صادرات گاز ایران در دوره‌ی پس از تحریم‌ها است که تعیین‌کننده و شکل‌دهنده‌ی رابطه‌ی میان دو جهت‌گیری رقیب در وضعیت انرژی اوراسیا خواهد بود. و این ایران است که باید یکی از این دو مسیر را انتخاب کند: صادرات گاز خود به اتحادیه‌ی اروپا که آن‌ها را قادر خواهد ساخت با همسایگان شرقی خود روابط بیشتری داشته باشند، و یا صادرات گاز به چین و تحکیم روابط خود با آن کشور در راستای عملی ساختن برنامه‌ی یکپارچه‌سازی «یک کمربند، یک جاده». و بدیهی است که گرایش ایران به سمت چین در جهت منافع اتحادیه‌ی اروپا و ناتو نخواهد بود چراکه این کار باعث خواهد شد امنیت انرژی اروپا به خطر افتد. و در جهت مقابل، یک کریدور گاز جنوبی توسعه یافته، باعث افزایش نفوذ اروپا-آتلانتیک در اوراسیا خواهد شد.
• گاز ایران در راستای برنامه اوبور چین و یا تأمین گاز اروپا؟•
برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران خطرِ بازسازی بنیادین ساختار انرژی اوراسیا را در پی دارد، و در نتیجه احتمال شکل‌گیری ژئوپلیتیک جدیدی در اوراسیا وجود خواهد داشت. و این تصمیم ایران برای انتخاب مقصد صادرات گاز طبیعی خود از طریق کشیدن خطوطِ لوله خواهد بود که بیشترین تأثیر را بر روی منافع انجمن اروپا-آتلانتیک خواهد داشت. و با تعریفِ الگوی مسیر صادرات انرژی [ایران] از طریق قراردادهای بلندمدت و سرمایه‌گذاری بر روی زیربناهای لوله‌کشی که هزینه‌بر نیز خواهد بود، الگوی صادرات گاز لوله‌کشی ایران در دوره‌ی پس از پایان یافتن تحریم‌ها بر روی برنامه‌ی اوبور (OBOR) چین (یک کمربند، یک جاده) و نیز بر روی سیاست «همسایگان شرقی» اتحادیه اروپا تأثیرگذار خواهد بود.
• انتخاب تهران برای صادرات گاز طبیعی خود کدام مسیر خواهد بود؟ •
این گزارش برآورد می‌کند که ایران طی پنج سال، ۶/۲۴ میلیون مترمکعب گاز طبیعی برای صادرات سالانه‌ی گاز لوله‌کشی در اختیار خواهد داشت، که البته این میزان جدا از تعهدات فعلی ایران برای تأمین گاز است. با کافی نبودن گاز ایران برای تأمین گاز مورد نیاز تمامی بازارهای عمده و اصلی، تهران با یک انتخاب ژئوپلیتیکی برای تعیین مقصد گاز لوله‌کشی خود مواجه خواهد بود. در این راستا، ایران قادر خواهد بود که گاز خود را به دو تا از سه بازار زیر صادر کند: (۱) اتحادیه‌ی اروپا/ترکیه از طریق کریدور گاز جنوبی که محور آن بر روی خطوط گاز طبیعی ترانس-آناتولی (TANAS) خواهد بود؛ (۲) هند از طریق خطوط لوله‌ی ایران-عمان-هند؛ (۳) و یا چین از طریق ترکمنستان یا پاکستان.
• وضعیت انرژی اوراسیا در گروی تصمیم تهران •
اینکه نظام روابط انرژی در اوراسیا تا چه اندازه متمایل به اتحادیه‌ی اروپا و یا چین خواهد بود، بیشتر به این مسئله بستگی دارد که هرکدام از این‌ها (اتحادیه‌ی اروپا و چین) تا چه اندازه وظیفه‌ی ایجاد زیربناهای موردنیاز برای کشیدن خطوط لوله برای صادرات گاز لوله‌کشی به سمت بازارهای موردنظر خود را بر عهده خواهد گرفت. و توازن نسبی قدرت نیز با توجه به میزان گازی که هریک از این دو از ایران و ترکمنستان دریافت خواهد کرد تعیین خواهد گردید. بدون صادرات گاز ایران از طریق خطوط گاز طبیعی ترانس-آناتولی، تأمین بلندمدت گاز از ترکمنستان برای کریدور گاز جنوبی اروپا بسیار حیاتی خواهد بود. اگر پکن بتواند صادرات گاز طبیعی لوله‌کشی را از چنگ اروپا درآورد، در آن صورت این طرح اوبور چین است که تعیین‌کننده‌ی معماری انرژی اوراسیا خواهد بود.
• فرصت اروپا برای بهره‌وری از گاز ایران •
اروپا-آتلانتیک این فرصت را پس از برداشته شدن تحریم‌ها در اختیار دارد تا تأمین گاز طبیعی اتحادیه‌ی اروپا را بالا ببرد و بدین ترتیب بتواند از طریق انتقال یکپارچه‌ی گاز با شرکت و همکاری ترکیه، آذربایجان، گرجستان، و ترکمنستان، به وضعیت همسایگان شرقی اتحادیه‌ی اروپا ثبات بخشد. این همکاری و انقلاب انرژی چندجانبه، این سود را [برای جامعه اروپا-آتلانتیک] دارد که بلندپروازی‌های استراتژیک روس‌ها را محدود می‌سازد و روسیه را تشویق خواهد کرد که قیمت عادلانه‌تری به مشتریان خود در اتحادیه‌ی اروپا پیشنهاد کند. این همکاری چندجانبه همچنین می‌تواند در جهت کشیدن برنامه‌ی اوبور چین در جهت تشکیل یک مجرای اقتصادی از اروپا به چین عمل کرده و بدین ترتیب به وضعیت گرجستان، آذربایجان، و ترکمنستان ثبات بخشد و از این طریق است که می‌توان همکاری سیاسی میان این کشورها و اروپا-آتلانتیک را بهبود بخشید.
• راضی کردن ایران برای اجرای طرح خطوط لوله‌ی ترانس-کاسپین •
روابط ایران با ترکیه و آذربایجان در بخش انرژی در نتیجه‌ای که از این برنامه حاصل می‌گردد بسیار تأثیرگذار است. ترکیه و آذربایجان به عنوان سهام‌داران اصلی خطوط گاز طبیعی ترانس-آناتولی نقشی حیاتی در تشویق کردن ایران برای شرکت در کریدور گاز جنوبی دارند. این دو کشور همچنین می‌توانند نقشی حیاتی در کسب موافقت [ایران] برای کشیدن و گسترش دادن کریدور گاز جنوبی به ترکمنستان از طریق طرح پیشنهادی خطوط لوله‌ی ترانس-کاسپین (TCP) ایفا نمایند. با برداشته شدن تحریم‌ها، این فرصت نیز [برای اتحادیه‌ی اروپا] وجود دارد که موافقت ایران را برای ساخت طرح خطوط لوله‌ی ترانس-کاسپین به دست آورند – البته مشروط به اینکه بتوان ایران را به اندازه‌ی کافی برای این کار ترغیب و تشویق نمود.
• جایگاه برتر چین در مقایسه با اتحادیه‌ی اروپا برای کشاندن ایران به سمت خود •
از آنجا که ایران به لحاظ جغرافیایی مرکز اصلی برنامه‌ی اوبور چین به شمار می‌آید، همکاری ژئوپلیتیکی مستحکم [میان] چین و ایران می‌تواند تضمین‌کننده‌ی رشد و سلطه‌ی اقتصادی چین در آسیای مرکزی باشد و حتی این سلطه را فراتر از آن و به قفقاز و شرق مدیترانه نیز بکشد. روابط مستحکم نفتی چین با ایران، و نیز سرمایه‌گذاری گسترده‌ی چین در زیربناهای مربوط به خطوط لوله و تولید گاز ترکمنستان، و همچنین موافقت اخیر چین برای ساختِ بخش عمده‌ای از خطوط لوله‌ی ایران-پاکستان، چین را در موضع و جایگاه برتر قرار می‌دهد.
• شانس بیشتر پکن برای وارد کردن ایران در طرح اوبور چین •
در حالی که ایران به یک صادرکننده‌ی اصلی و مهم گاز طبیعی مایع (LNG) هم به اروپا و هم به چین تبدیل خواهد شد، پکن علاوه بر وارد نمودن گاز طبیعی مایع ایران، خواستارِ گاز لوله‌کشی ایران نیز هست. واردات گاز طبیعی ایران توسط چین از طریق دریا، با یک آسیب‌پذیری استراتژیک در دریای چین جنوبی مواجه خواهد شد. واردات گاز طبیعی مایع [ایران] که از طریق دریا به چین می‌رسد، پاسخگوی نیاز چین برای تأمین گاز برای استان غربی سین‌کیانگ نیست. همکاری ایران با چین و پاکستان در بخش انرژی از طریق مجرای اقتصادی چین-پاکستان به منزله‌ی یک امتیاز ژئوپلیتیکی برای ایران عمل می‌کند و ایران را ترغیب خواهد کرد تا نقشی حتی فعال‌تر از پیش در طرح اوبور چین ایفا کند. پکن تهران را ترغیب خواهد کرد تا گاز خود را از طریق خطوطِ لوله از مسیر ترکمنستان و یا پاکستان به چین صادر کند و از این طریق ایران را در طرح اوبور وارد می‌سازد.
• ایران می‌تواند تهدیدی در جهت بلندپروازی‌های روسیه باشد •
ایران به عنوان یک تأمین‌کننده‌ی انرژی هم در اروپا و هم در آسیا، و نیز رقیب روسیه سر بر خواهد آورد. با توجه به منافع استراتژیک ایران و روسیه در قفقاز و آسیای مرکزی که نقطه‌ی مقابل و مخالف یکدیگر می‌باشند، ایران باعث خواهد شد که تلاش‌های هم‌اینک تضعیف‌شده‌ی روسیه برای تشکیل اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا به عنوان یک نیروی مستقل منطقه‌ای از این نیز ضعیف‌تر گردد – البته مگر اینکه همکاری استراتژیک روس‌ها و ایرانی‌ها با وارد شدن چین به این معادله تحت یک چهارچوب سه‌جانبه‌ی چین-روسیه-ایران و میان این سه کشور شکل پذیرد.
• هند به عنوان ضلع سوم در معادله‌ی مجهول گاز ایران •
در بلندمدت، همکاری هند و ایران در بخش انرژی می‌تواند احتمالِ شکل‌گیری یک مجرای جایگزین – یعنی مجرای اروپا به آسیا به اوبور که بر روی اقیانوس هند غربی شکل خواهد گرفت – را ممکن گرداند. یک خط لوله‌ی زیردریایی با مسیر ایران-عمان-هند و بندرگاه احداثی هند در چابهار واقع در سواحل ایران می‌تواند عناصر اصلی و لازم برای اجرای این طرح را شکل دهد. و همین خط لوله‌ی اختصاصی برای واردات گاز طبیعی خلیج فارس می‌تواند [در صورت تحقق] به منزله‌ی یک سود ژئوپلیتیکی مهم برای هند در رقابت آن کشور با چین به شمار آید. و بدیهی است که گسترش فرصت‌های همکاری و شراکت با هند در راستای منافع بلندمدت اروپا-آتلانتیک است.
گفتنی است متن کامل این گزارش در مرکز اشراف ترجمه شده است.
این گزارش را میتوانید از لینک زیر دانلود کنید:
ایران پسا تحریم و معماری انرژی اوراسیا : چالش‌ها و فرصت‌ها
پایان
