کاهش قیمت نفت با خاورمیانه چه میکند؟

اقتصاد ایرانی: استمرار قیمت های پایین نفت، تهدیدی برای کل منطقه (خاورمیانه) است.

یک دهه قیمت های بالای نفت و بیش از ۲.۵ تریلیون دلار دارایی انباشته شده با شهرهای جدید، بزرگراه ها، خطوط ریلی، کارخانه ها، بنادر و فرودگاه های جدید همراه بود.

اما این روند با کاهش چشمگیر قیمت های جهانی نفت در سال گذشته متوقف شد. بطور کلی وضعیت مالی تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه بسیار بهتر از رقبای دیگر مانند ونزوئلا و نیجریه است. پشت درهای بسته و در رسانه های اجتماعی، بحث موجود در منطقه در اصل تکرار وضعیت دهه ۱۹۸۰ میلادی است؛ یک دوره تیره و تار برای تولیدکنندگان که علاوه بر کاهش چشمگیر درآمدها، این وضعیت برای ۲۰ سال به همین شکل باقی ماند.

پیش بینی آینده تقریبا غیرممکن است و تأثیرات افت بیشتر قیمت ها از یک کشور به کشور دیگر متفاوت است. بطورمثال، وضعیت قطر با جمعیت کم و درآمدهای حاصل از سرمایه گذاری در خارج از کشور از جمله ۱۰ میلیارد دلار اموال در لندن با وضعیت الجزایر با جمعیت ۴۰ میلیون نفری قابل مقایسه نیست. الجزایر با کسری تجاری ۸ میلیارد دلاری از هفت ماه منتهی به اوت ۲۰۱۵ مواجه شده است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته تنها ۴ میلیارد دلار گزارش شده بود. ارزش پول این کشور در برابر دلار به یک چهارم کاهش یافته است.

الجزایر خاطرات بسیار بدی از رکود قبلی (قیمت نفت) دارد. سقوط قیمت نفت در دهه ۱۹۸۰ میلادی منجر به کاهش دستمزدها، افزایش تورم و بیکاری، آغاز شورش، آشوب های سیاسی و پس از آن جنگ داخلی در طول دهه ۱۹۹۰ میلادی شد.

ژنرال ها در برابر مخالفان اسلام گرا به پیروزی دست یافتند، اما آنچه منجر به بازگشت صلح شکننده در این کشور شد، بهبود شرایط اجتماعی ناشی از بازگشت مجدد قیمت های نفت به وضع سابق بود.

باوجود ناآرامی ها شدید و رئیس جمهور ۷۸ ساله این کشور، الجزایر در معرض خطر جدی قرار ندارد. الجزایر همچنان به صادرات نقفت و گاز متکی است که حدود ۹۵ درصد درآمد دولت را تشکیل می دهد. سال گذشته و همزمان با سقوط قیمت نفت به کمتر از ۵۰ دلار در هر بشکه، کسری دولت ۶.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) بود. با نصف شدن درآمد دولت در سال جاری، نرخ بیکاری در میان جوانان به ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است؛ بنابراین جای تعجب نیست که این کشور خواستار برگزاری نشست اضطراری اوپک برای یافتن راهی برای افزایش قیمت ها شده است.

کشورهای عرب تولیدکننده نفت در خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی این درخواست را نادیده کرفته اند؛ چراکه بدنبال یک استراتژی بلندمدت هستند. این رفتار براساس تجربیات آنها در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی است؛ در زمان تلاش برای افزایش قیمت ها، مصرف کنندگان بسمت منابع دیگر انرژی سوق پیدا کردند و نزدیک به ۲۰ سال طول کشید تا اوپک مجددا سهم از دست رفته بازار را در اختیار بگیرد.

سقوط اخیر قیمت های نفت باعث توقف بسیاری از برنامه های اکتشاف و توسعه میادین نفتی شده است، اما این مسأله، تولید را تحت تأثیر قرار نداده است. گزارش اخیر بانک مرکزی عربستان سعودی عنوان می کند که تولیدکنندگان غیر اوپک "واکنش در حد انتظاری نسبت به قیمت های پایین نفت بروز نداده اند". این گزارش اوپک را به صبر بیشتر و "حفظ تولید فعلی تا رسیدن تقاضا به سطح فعلی عرضه دعوت می کند". اما عربستان سعودی به همراه عراق و عمان، در حال ثبت رکورد جدیدی برای استخراج و تولید نفت هستند.

سوال اینجاست که عربستان سعودی و متحدان نفتی اش تا چه مدت و با صرف چه میزان هزینه می توانند این شرایط را تحمل کنند؟ ذخایر عربستان نسبت به سال قبل با ۱۱ درصد کاهش مواجه شده است؛ برای نخستین بار طی سال های اخیر این کشور اقدام به انتشار اوراق قرضه کرده است؛ صندوق بین المللی پول (IMF) کسری بودجه ۲۰ درصدی را برای عربستان در سال جاری پیش بینی کرده است؛ هزینه های جنگ در یمن؛ پروژه های زیربنایی عظیم مانند شش خط مترو شهر ریاض و میلیاردها دلار هزینه برای سرپا نگه داشتن دولت عبدالفتاح السیسی در مصر، بخشی از مشکلات پیش روی عربستان محسوب می شوند.

عربستان سعودی نسبت به کویت، امارات متحده عربی و قطر، می تواند این شرایط را برای مدتی تحمل کند. این کشور با کمترین نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی در جهان در سال گذشته (۱.۶ درصد)، نیازی به وام گرفتن ندارد؛ اقداماتی مانند تحمیل فروش و مالیات ملک، یا افزایش قیمت های بشدت پایین انرژی می توانند بسرعت کسری بودجه دولت را جبران کنند.

با این حال، صادرکنندگان ثروتمند نفت باید نگران باشند؛ آنها درس های زیادی از گذشته گرفته اند، اما هنوز یک مسأله را بدرستی یاد نگرفته اند. باوجود هشدارهای متعدد برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت، تقریبا بیشتر این کشورها همچنان متکی به درآمدهای نفتی هستند